WARSZAWA: 13:05 | LONDYN 11:05 | NEW YORK 06:05 | TOKIO 20:05

Historia białej floty część 3: Statki „białej floty” na pomorzu Zachodnim w latach 1945-1960

Dodano: 02 maj 2020, 6:54

W latach 1945-1960 na Pomorzu Zachodnim eksploatowano 13 statków różnej wielkości. Aż 11 z nich zostało zbudowanych jeszcze przed wojną. 8 jednostek pochodziło z Niemiec, po dwie ze Szwecji oraz Węgier. Jeden statek był produkcji amerykańskiej.
Pod względem sposobu napędu, podział przedstawiał się następująco: 5 jednostek było napędzanych tłokowymi maszynami parowymi, jedna z nich miała 2 silniki napędzające 2 śruby. Jeden statek przeszedł konwersję z napędu parowego na spalinowy. Pozostałe 7 jednostek posiadało napęd spalinowy, w tym 2 statki miały napęd dwuśrubowy. Maksymalna prędkość opisywanych jednostek wynosiła od 6 do 14 węzłów. Zdolność przewozowa pojedynczego statku zawierała się w przedziale od 60 do 1000 osób. Przeznaczenie statków w działalności całorocznej to przewozy pracownicze i przewozy promowe. W działalności sezonowej, od późnej wiosny do wczesnej jesieni, realizowano: przewozy liniowe, czartery czasowe, wycieczki po porcie, wycieczki redowe i przewozy na plaże. Rejon działania obejmował przybrzeżne wody terytorialne, morskie wody wewnętrzne i wody śródlądowe.

Podstawowy opis poszczególnych statków:

s/s Kinga, bocznokołowiec. Kursował pomiędzy Mostem Kolejowym a Gryfinem. Pracował głównie na wodach śródlądowych Danych technicznych -brak.

s/s Diana ex Preussen
Statek zbudowany w 1911 roku. Przed wojną statek pracował na Zalewie Wiślanym, głównie na trasie Krynica Morska-Elbląg. W czasie wojny służył jako jednostka mieszkalna dla marynarzy Kriegsmarine w Pilawie. Zatopiony pod koniec wojny.
Po wydobyciu i remoncie w Stoczni Północnej w Gdańsku od sierpnia 1948 roku już jako s/s Diana, statek zaczął pracować pod polską banderą. Kabiny załogowe (z wyjątkiem kapitańskiej) usytuowane były pod pokładem w części rufowej. Nad kabinami znajdował się salon dancingowy, a nad nim zadaszony pokład rufowy.
W dziobowej części statku znajdowały się, patrząc od góry: duży „pokład słoneczny”, salon dziobowy i bar. Sanitariaty znajdowały się na śródokręciu. W miarę zaostrzania przepisów dotyczących bezpieczeństwa żeglugi, dozwolona do przewozu maksymalna liczba pasażerów malała kolejno z 1000 do 700, a później do 503 osób.

Wymiary: L 48,7m, B 8,86m, T 1,8m. Pojemność 376 BRT. Napęd: dwa dwucylindrowe silniki razem 240 KM (175,5 kW.), dwie śruby, V max. 7,5 węzła (14 km/h). Energii cieplnej dostarczał kocioł 2-paleniskowy opalany węglem, o ciśnieniu roboczym 12 atmosfer. Załoga 16 osób: kapitan, oficer, radiooperator, bosman, 5 marynarzy, mechanik, 4 palaczy i 2 smarowników. Ponadto kucharz, 2 stewardów i 2 barmanów oraz 4-osobowa orkiestra.

Z uwagi na wielkość i piękny wygląd Diana uważana była za „statek flagowy” Żeglugi Szczecińskiej. Pracowała głównie na trasie Szczecin-Międzyzdroje (Zalesie). Czas podróży wynosił około 5 godzin w jedną stronę. Ówcześni pasażerowie nie uskarżali się jednak na powolną podróż, ponieważ obszerny „pokład słoneczny” umożliwiał opalanie się już w drodze, natomiast muzyka taneczna, wybór trunków i inne atrakcje gastronomiczne umilały rejs. Diana odbywała także wycieczki po porcie i Jeziorze Dąbskim, pływała do Świnoujścia, a przy spokojnej wodzie także na Zatokę Pomorską.
Poza sezonem letnim statek cumował przy Wałach Chrobrego i wówczas spełniał rolę modnej restauracji z dancingiem.
Po utracie klasy PRS około roku 1961, Diana została wycofana z eksploatacji.

s/s-m/s Telimena ex Borussia

Statek zbudowany 1906 roku. Wymiary: L 31,3m, B 5,6m, T 1,7m. Pojemność 110 BRT. Ilość pasażerów 200. Do roku 1960 służył jako parowiec. Maszyna parowa 150 KM (110,3 kW). Po generalnym remoncie silnik wysokoprężny Buckau-Wolf o mocy 200 KM (147,1kW). Max. prędkość ok. 8 węzłów (14,8 km/h). Załoga: kapitan, bosman, 2 marynarzy, mechanik i palacz. W wersji napędu spalinowego w miejsce palacza zatrudniono motorzystę. Zatrudnienie: przewozy liniowe, przewozy pracownicze do stoczni, wycieczki po porcie, wycieczki redowe, przewozy na plaże i czartery.
Telimena miała prostą, pionową dziobnicę i stosunkowo dużą sterownię. Otaczał ją pokład, wspierający się na nadbudówce i pilersach. Tylna część pokładu osłaniała pomieszczenia pasażerskie na rufie. Zamknięte, oświetlone bulajami pomieszczenia pasażerskie, usytuowane były pod dziobową częścią pokładu ochronnego. Rufowa, dostępna dla pasażerów część pokładu oraz pokład na śródokręciu osłonięte były zadaszeniem. Pokład w dziobowej części był odsłonięty. Niewysoki maszt z rejką oraz komin wkomponowane były w nadbudówkę. Statek posiadał prosty maszt dziobowy oraz flagsztok na rufie. Przy dziobie z lewej burty znajdowała się kluza z umieszczoną w niej kotwicą patentową. Od dziobu, do ok. 2/3 długości statku, nadburcie było z blachy. W pozostałej części był reling i pilersy pokładu górnego, osłonięte dodatkowo siatką. Na górnym pokładzie znajdowały się tratwy ratunkowe. Telimena została wycofana z eksploatacji w latach 70. ubiegłego wieku.

s/s Maria ex Weikselmünde

Statek zbudowany w 1925 roku w Gdańsku. Wymiary: L 15,24m, B 4,4m, T 1,1m. Pojemność 32 BRT. Ilość pasażerów 70. Parowiec napędzany 2-cylindrowym silnikiem podwójnej ekspansji o mocy 60 KM (44,1 kW). Kocioł 12 atmosfer. Prędkość 6 węzłów. (11,1 km/h). Załoga: kapitan, bosman, 2 marynarzy, mechanik i palacz. Zatrudnienie: wycieczki po porcie, przewozy pracownicze, od lat 60. jako prom w Świnoujściu.

s/s Oleśnica

Holownik poniemiecki, zbudowany ok. 1937 roku, przystosowany do przewozów pasażerów. Wymiary: L 28,46m, B 5,58m. Pojemność 93 BRT. Statek wyróżniał się wysokim cylindrycznym kominem, usytuowanym za sterownią. Rufowa część jednostki miała zadaszenie. Maszyna parowa potrójnej ekspansji o mocy 175 KM (128,7 kW). Kocioł ciśn. 17 atmosfer. Prędkość ok. 10 w.(18,5 km/h). Załoga: kapitan, bosman, 2 marynarzy, mechanik i palacz. Statek był eksploatowany najpierw w Szczecinie, później w Świnoujściu jako pasażerski prom burtowy.

s/s Piotr

Zbudowany w roku 1937 w Stettiner Oderwerke. Zatrudniony był głównie w przewozach pasażerskich i promowych w Świnoujściu. Wymiary: L 19,4m, B 6,98m, HB 1,5m. Pojemność 38 BRT. Napęd: dwucylindrowy silnik parowy o mocy 100 KM (73,5 kW). Kocioł o ciśnieniu roboczym 10 atmosfer. Prędkość 6 węzłów (11,1 km/h).

m/s Małgosia i m/s Jaś

Jednostki zbudowane w 1935 roku w Szwecji (KalmarVarv). Statki o bliźniaczych kadłubach, lecz wyposażone w różne silniki. Przed wojną pracowały w Gdyni. Miały niewielką nadbudówkę w części dziobowej, nad którą usytuowana była sterownia i maszt. Pokład za nadbudówką był w połowie zadaszony. Statki mogły jednorazowo zabierać po 150 pasażerów. Wymiary: L 24,4m, B 6,58m, T 1,5m. Pojemność 58 BRT. Napęd Małgosi dawał od 1947 roku wysokoprężny 6-cylindrowy angielski silnik Widdorp o mocy 180 KM (132,4 kW). Dzięki temu uzyskiwała prędkość 11 węzłów. Natomiast Jaś wyposażony był od 1950 roku w słabszy, 4-cylindrowy wysokoprężny silnik zbudowany w Szwecji (Skandia Verken -Lysekil), o mocy 120 KM (88,3 kW). Maksymalna prędkość jednostki wynosiła 9 węzłów. Załoga: kapitan, bosman, marynarz i mechanik. Statki zatrudnione były na liniach do Świnoujścia i Zalesia, wycieczkach redowych i portowych, przewozach pracowniczych oraz przewozach plażowych do Lubczyny nad Jeziorem Dąbie.

m/s Jolanta ex Heidenbrink

Statek zbudowany w 1926 roku w Niemczech. Dozwolona ilość pasażerów: 100 osób. Wymiary: L 25m, B 4,29m, HB 2,2m, T 1,7m. Pojemność 39 BRT. Od 1955 roku napęd stanowił 4-cylindrowy silnik Buckau-Wolf o mocy 180 KM (132,4 kW). Prędkość 9,5 węzła (17,6 km/h). Załoga: kapitan, bosman, marynarz i mechanik. Zatrudnienie: przewozy liniowe, czartery, przewozy portowe i pracownicze oraz plażowe.

m/s Elżunia ex Wojtek

Zbudowany jako holownik w Köningsberg (Królewiec) w 1936 roku. Jednostka adaptowana na statek pasażerski mogła przewozić do 60 osób. Wymiary: L 20,34m, B 4.03m, HB 1,89m, T 1,7m. Pojemność 37 BRT. Napęd (od 1941 roku) – 6-cylindrowy wysokoprężny silnik MAN (Maschinenfabriek Augsburg Nürnberg) o mocy 200 KM (147,1 kW). Prędkość 10 węzłów (18,5 km/h). Statek wyróżniał się wysokim masztem z rejką oraz gaflem, na którym umieszczono 2 światła holownicze. Maszt był stabilizowany wantami i sztagami. W strefie śródokręcia usytuowane były kolejno: nadbudówka, niewielka sterówka i komin o owalnym przekroju. Do komina przymocowane było światło rufowe. Za kominem był hak holowniczy. Na dachu nadbudówki umieszczano tratwy ratunkowe.
W tylnej części znajdowała się ażurowa konstrukcja rurowa, umożliwiająca osłonięcie brezentem rufowej części pokładu. Załoga: kapitan, bosman, marynarz i mechanik. Statek obsługiwał przewozy na tasie Dziwnów-Międzywodzie-Kamień Pomorski oraz morskie wycieczki na redzie Dziwnowa. Po zakończonym sezonie letnim, Elżunia wracała do roli holownika. Demontowano wówczas zadaszenie na rufie, aby hol mógł swobodnie zataczać łuki podczas zwrotów jednostki.

m/s Rekin

Zbudowany w 1936 roku w USA holownik, został przystosowany do przewozów pasażerskich. Miał typową dla tego okresu sylwetkę holowników amerykańskich. Wyróżniał się długą nadbudówką. Mógł przewozić na Zalewie Szczecińskim i po portach do 150 osób, a w wycieczkach redowych do 120 osób. Spośród wszystkich opisanych powyżej statków, odznaczał się największym zanurzeniem, mocą i prędkością. Wymiary: L 26,33m, B 7,32m, T 3,5m. Napęd zapewniał 8-cylindrowy silnik wysokoprężny (General Motors Co.) o mocy 700 KM (514,8 kW), który pozwalał na osiągnięcie prędkości do 14 węzłów (25,9 km/h). Statek miał 2 maszty. Pierwszy z trzema światłami charakterystycznymi dla dużego holownika i rejką sygnałową, umieszczony był z przodu pokładu pelengowego na sterowni. Drugi maszt zamontowany był za nadbudówką. Załogę stanowili: kapitan, bosman, marynarz i mechanik. Pasażerowie przebywali na pokładzie głównym oraz na pokładzie nadbudówki. W czasie złej pogody mogli schronić się w pomieszczeniu salonu dziobowego na pokładzie głównym lub w pomieszczeniu pod pokładem. Zatrudniony był w przewozach liniowych oraz czarterowych. Obsługiwał również wycieczki po portach i na redzie.

m/s Juliszka i m/s Margitka

Były to bliźniacze jednostki produkcji węgierskiej typu „tramwaj wodny”. Zostały sprowadzone do Szczecina pod koniec lat 50. Pierwszym armatorem tych statków było MPK, następnie przejęła je Żegluga Szczecińska. Zdolność przewozowa pojedynczej jednostki wynosiła 200 osób. Z uwagi na małe zanurzenie (ok. 1 m) oraz wysokość, mogły przechodzić pod mostami w górę Odry do Gryfina i w rejon Cedyni/Siekierek. Zatrudniane były również w przewozach plażowych do Lubczyny. Napęd zapewniały 2 silniki spalinowe o mocy po 80 KM (58,8 kW). Silniki napędzały 2 śruby i pozwalały osiągać prędkość do 12 węzłów. Dla polepszenia sterowności zastosowano 2 stery. Załoga: kapitan, 2 marynarzy i mechanik.

Tekst Ziemowit Sokołowski, ilustracje ze zbiorów autora w z wyjątkiem m/s Juliszka ze zbiorów widokówek Wojciecha Sobeckiego