Morskie historie: szczecińskie domy marynarza część 1

Dodano: 25 sty 2020, 10:51

Kolejna historia związana z morskimi dziejami Szczecina. W ubiegłym roku pisałem o ciekawych losach pomnika Sediny (tekst ukazał się w dwóch częściach: 29 listopada i 6 grudnia 2019). Dziś historia Domu Marynarza, a właściwie domów marynarza, bo było ich aż cztery, a miejsce pod piątą lokalizację było już przyznane i tylko niefortunny zbieg okoliczności sprawił, że nowy Dom Marynarza nie powstał.
Wszystkie opisywane na portalu historie i wiele innych, znajdą się w książce „Morskie symbole Szczecina”, która własnie powstaje. W książce znajdą się także unikalne, nigdy wcześniej niepublikowane materiały i fotografie. Dziś pierwsza część historii domów dla marynarzy w Szczecinie.
Opieka nad marynarzami ma w Szczecinie długą i burzliwą tradycję. Już w roku 1441, przy Fuhrstrasse (obecnie ul. Grodzka), powstał Johaneshof (Dwór Jana) – rodzaj ochronki, której celem było udzielanie opieki socjalnej, kulturalnej i duchowej zagranicznym rybakom i marynarzom, przybywającym do Szczecina. (1)
W 1875 roku powstała Misja Miejska (Stadtmission), która zajęła się także sprawami marynarzy. Wzorem innych państw wprowadzono książeczki marynarskie (Schiffsbüchertaschen), które między innymi zapewniały marynarzom opiekę na lądzie. Początkowo przebywającym w porcie marynarzom i rybakom wynajmowano pokoje noclegowe u przypadkowych osób. W 1887 roku utworzono stowarzyszenie o nazwie Seemannheim (Dom Marynarza).
Pierwszy budynek zakupiono około roku 1893, przy Krautmarkt (Rynek Warzywny). Dom Marynarza zapewniał kilka łóżek, ponadto utworzono również czytelnię dla marynarzy. (2)
W roku 1904 Komitet Berliński powołał Reinharda Münchmeyera, dotychczasowego pastora marynarzy w Glasgow, na pastora marynarzy portów bałtyckich z siedzibą w Szczecinie.

Dom Marynarza przy ul. Małopolskiej lata 30-te XX wieku

Za jedno z najważniejszych zadań pastor Münchmeyer uznał zastąpienie dotychczasowego domu marynarza nową, przestronniejszą siedzibą.
17 grudnia 1906 roku zakupiono plac zaoferowany przez skarb państwa w pobliżu Tarasów Hakena (obecnie Wały Chrobrego). Prawie trzy lata później, 24 czerwca 1909 roku, nastąpiło wmurowanie kamienia węgielnego na posesji przy Augustastrasse 23 (obecnie ul. Małopolska). Otwarcie nowego domu marynarza nastąpiło dość szybko, bo już 1 listopada 1910 roku, jednak bez większego rozgłosu, bowiem strajkujący w tym czasie marynarze grozili zakłóceniem uroczystości. (3)
Nowy dom marynarza niedługo spełniał swoją funkcję, bowiem podczas pierwszej wojny światowej został przekształcony w szpital wojskowy. W latach trzydziestych ubiegłego wieku w budynku swoją siedzibę miało NSDAP. W czasie drugiej wojny światowej dom marynarza ponownie pełnił funkcję szpitala.
Podczas nalotów alianckich budynek został prawie całkowicie zniszczony, ale na szczęście zachowały się ściany zewnętrzne.

Dom Marynarza przy ul. Małopolskiej lata 20-te XX wieku

Szwedzki Dom Marynarza w powojennym Szczecinie

Pierwszy dom marynarza w powojennym Szczecinie nie powstał w dawnej, przedwojennej siedzibie przy ul. Małopolskiej (niem. Augustastrasse), lecz znajdował się w budynku przy ul. Światowida 15. Był to Szwedzki Dom Marynarza, nazywany również Domem Marynarza Szwedzkiego (Svenska Sjömanskyrkan). Gospodarzem tego miejsca był pastor Ture Westerstrom.
W Szwecji opieka nad marynarzami prowadzona przez kościoły miała długą tradycję.
Tak zwane Kościoły Marynarskie zaczęły powstawać w portach od roku 1876. Zadaniem tych placówek oprócz tradycyjnej posługi duszpasterskiej była opieka nad marynarzami, udzielanie im pomocy w różnych życiowych sytuacjach oraz pomoc w przypadku choroby. Przy kościołach organizowano także noclegownie i kuchnie. (4) To właśnie z tej tradycji wywodził się Dom Marynarza Szwedzkiego przy ul. Światowida 15 w Szczecinie.

Nieudany powrót na Małopolską

Pastor Westerstrom rozpoczął starania o przeniesienie domu marynarza do dawnej siedziby przy ul Małopolskiej. Jak się okazało nie było to łatwe, bowiem w części budynku rozpoczęła działalność restauracja „Syrena”, a właścicielka lokalu, mimo licznych propozycji zmiany miejsca prowadzenia działalności, nie zamierzała z nich skorzystać.
O nietypowej sytuacji pisał „Kurier Szczeciński” w wydaniu z dnia 17 grudnia 1947 roku w artykule: „Co ważniejsze, Dom Marynarza czy „Syrena” ?”
„Organizatorzy Domu Marynarza Polskiego w Szczecinie, na który to cel przydzielono dawny gmach marynarza niemieckiego nad Odrą przy ul. małopolskiej 27 natknęli się na nieprzewidzianą przeszkodę wynikającą z uporu i niezbyt obywatelskiego stanowiska właścicielki mieszczącej się tam restauracji „Syrena”.
Właścicielce tego zakładu zaproponowano już trzy mieszkania paropokojowe (przy ul. św. Wojciecha, Piastów i Mariana Buczka) nawet z meblami oraz wskazano 13 adresów na przeniesienie restauracji.
Wszystkie jednak propozycje lokalowe wraz ze zwrotem kosztów przeprowadzki nie przypadły jej jednak do gustu. Nic ją nie obchodzi, że marynarze polscy w oczekiwaniu na zaokrętowanie zmuszeni są nocować na szalupach lub w podejrzanych lokalach, a dzień spędzać na wałęsaniu się po porcie. Również nieczułą jest na fakt, że kilku marynarzy zakwaterowanych w tym budynku nie ma gdzie zagrzać sobie garnka strawy czy wody. Wygląda to na chęć skorzystania z okazji dla zdobycia jeszcze lepszego mieszkania i interesu.
Obywatelko z „Syreny”, tak nie wypada. Wierzymy, że Pani nie zechce przeciągnąć struny, zrozumie, że dobro społeczne zawsze ma pierwszeństwo przed interesem prywatnym”. (5)

Dom Marynarza przy ul. Małopolskiej przed II wojną światową

Z artykułu wynika, że kilku marynarzy już mieszkało w kamienicy przy ul. Małopolskiej. Cały budynek został zakupiony przez Polską Żeglugę Morską dopiero w roku 1951, z myślą o przywróceniu mu dawnej funkcji hotelu dla marynarzy. Część budynku wyremontowano, ale okazał się on zbyt mały dla rosnącej liczby marynarzy, którzy poszukiwali zakwaterowania w Szczecinie. Planowano dobudowanie dodatkowego piętra, ale ostatecznie zrezygnowano z tej koncepcji.
W połowie lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku obiekt przejęło szczecińskie Przedsiębiorstwo Połowów Dalekomorskich i Usług Rybackich „Gryf”, z zamiarem zorganizowania „Domu Rybaka”. Adaptacja obiektu trwała kilka lat. W roku 1960 w budynku wybuchł pożar i konieczna była wymiana więźby dachowej. (6)
Hotelowa część obiektu została przekazana do eksploatacji w pierwszym kwartale 1962 roku. Rok później do użytku oddano pomieszczenia klubowe i czytelnię. W roku 1965 przekazano część gastronomiczną, co ostatecznie zakończyło trwający pięć lat proces adaptacji. (7) W Domu Rybaka znajdowało się około 200 miejsc noclegowych. W budynku funkcjonował także klub „Atol”.

Dom Marynarza ul. Małopolska (obecnie hotel Focus) rok 2019

Dom Rybaka stał się znany także z innego powodu. W latach 1997-2000 znajdowała się w tym miejscu redakcja Radia ABC. Pomieszczenia redakcyjne znajdowały się w zaadaptowanej na ten cel sali restauracyjnej. Na dachu umieszczono doskonale widoczne logo stacji.
W 2004 roku Dom Rybaka zakupiła od syndyka masy upadłości, sprzedającego majątek PPDiUR „Gryf”, spółka Immobile z Bydgoszczy. W 2005 roku rozpoczęto gruntowną przebudowę gmachu, a dwa lata później, w roku 2007 w dawnym Domu Rybaka otwarto hotel „Focus”, który funkcjonuje w tym miejscu do dziś. Hotel dysponuje 119 pokojami jedno i dwuosobowymi. Znajduje się tu także sauna, siłownia, restauracja, bar oraz sale konferencyjne.

Drzwi wejściowe widok przed II wojną światową

Drzwi wejściowe obecnie rok 2019

Dom Marynarza w willi przy alei Wojska Polskiego

Kiedy budynek przy ul. Małopolskiej okazał się za ciasny, dyrekcja Polskiej Żeglugi Morskiej zdecydowała się na zaadaptowanie na hotel dla marynarzy willi znajdującej się przy al. Wojska Polskiego 107-109.
Willa przy al. Wojska Polskiego 107-109 zbudowana została do celów mieszkalnych w latach dwudziestych XX wieku. Trudno określić dokładną datę powstania budynku, ale prawdopodobnie został on wybudowany około roku 1925. (8) Budynek wybudowany z cegły, w technologii tradycyjnej w chwili przejęcia przez Polską Żeglugę Morską miał już około 40 lat i z pewnością nie należał do najnowocześniejszych.
W środku urządzono restaurację, w której pracownikom armatora serwowano obiady abonamentowe, był też dobrze zaopatrzony bar. Powodzeniem cieszyła się sala z telewizorem. W owym czasie niewiele osób posiadało w domach odbiorniki telewizyjne, więc możliwość oglądania programu w Domu Marynarza była sporym udogodnieniem. (9)
Organizowano także imprezy okolicznościowe, dyskoteki, zabawy sylwestrowe. Najczęściej odtwarzano muzykę z płyt, ale były także zabawy, podczas których do tańca grała orkiestra. Na wyższych piętrach znajdowały się pokoje hotelowe o średnim standardzie.
W czasach, kiedy Dom Marynarza znajdował się na Wojska Polskiego 107-109, szczeciński port obsługiwał wiele statków, więc w mieście było wielu marynarzy. Jak podkreślają bywalcy, czuło się atmosferę portowego miasta, a Dom Marynarza na Wojska Polskiego żył marynarskim życiem.
W tej lokalizacji Dom Marynarza funkcjonował do roku 1972, a więc do chwili przekazania nowego, nowoczesnego obiektu u zbiegu ulic Matejki i Malczewskiego.
W 1989 roku nieruchomość przy ul. Wojska Polskiego 107-109 została przekazana Uniwersytetowi Szczecińskiemu przez Polskie Linie Oceaniczne. Od około 2017 roku budynek nie jest użytkowany przez uczelnię i został wystawiony na sprzedaż.

Dawna siedziba Domu Marynarza przy ul. Wojska Polskiego 107-109. Fot. Wojciech Sobecki

W drugiej części opowieści o szczecińskich domach marynarza przedstawię historię najbardziej znanego obiektu, znajdującego się przy ulicy Malczewskiego.

Stare widokówki ze zbiorów Wojciecha Sobeckiego
Fotografie z archiwum hotelu „Focus” w Szczecinie. Dziękuję dyrekcji hotelu za przekazane materiały.

Bibliografia:

1. http://encyklopedia.szczecin.pl/wiki/Dom_Rybaka

2.Ibidem

3 Ibidem

4. Michał Haykowski „Szwedzkimi śladami w Polsce (29) – Szwedzi z ulicy Jana z Kolna”. Suecia Polonia nr 1/2002

5. „Kurier Szczeciński” nr 342 (717) 17 grudnia 1947

6. Marek Łuczak „Szczecin Śródmieście, Nowe Miasto” wyd. Zapol / Pomorskie Towarzystwo Historyczne, Szczecin 2015

7. http://encyklopedia.szczecin.pl/wiki/Dom_Rybaka

8. Dokumentacja techniczna budynku w posiadaniu Uniwersytetu Szczecińskiego

9. Piotr Zieliński „Okruchy pamięci, szczeciński alfabet wspomnień”. Wydawnictwo Germa, Szczecin 1999.