O latarniach morskich i ciekawostkach z nimi związanych pisze Ziemowit Sokołowski

Dodano: 20 cze 2020, 10:01

Niedawno zakończyliśmy cykl artykułów na temat historii białej floty na Pomorzu Zachodnim. Dziś przedstawiamy pierwszą część publikacji dotyczących latarń morskich. Drugą część opublikujemy za tydzień. Autorem tekstów jest Ziemowit Sokołowski.

Na świecie jest wiele tysięcy latarń morskich. Ich konkretna ilość jest trudna do ustalenia, ponieważ poszczególne administracje morskie stosują odmienne kryteria odnośnie kwalifikacji różnych świetlnych znaków nawigacyjnych, a do nich zaliczają się bez wątpienia latarnie morskie.
Mylącym jest często spotykane stwierdzenie, że „latarnie morskie wskazują drogę do portu”. W tym celu stosowane są światła prowadzące (leading lights), zwane w Polsce nabieżnikami. Gdyby ktoś uparcie sterował na światło latarni morskiej (w nadziei, że w ten sposób trafi do portu), to niechybnie wylądowałby na przybrzeżnej mieliźnie. Zadaniem latarń morskich jest umożliwienie określenia dokładnej pozycji statku w przybrzeżnej strefie morza. Światła nawigacyjne, które emitują – służą temu właśnie celowi.
Termin „latarnia morska” używany w języku polskim jest nieco mylący. Każda latarnia ma za podstawowe zadanie coś oświetlać. Wbrew nazwie, to latarnie morskie bynajmniej nie oświetlają powierzchni morza. Nie ma takiej potrzeby, nie mówiąc już o kosztach.
W języku angielskim tego rodzaju obiekt nawigacyjny określony jest słowem lighthouse, co w swobodnym tłumaczeniu oznacza świecący dom. W języku niemieckim – leuchtturm. Jest tu nawiązanie do wieży świetlnej. W językach rosyjskim oraz fińskim to majak oraz majakka. Szwedzi i Norwegowie określają latarnię morską słowami fyr oraz fyret. W dosłownym tłumaczeniu oznacza to ogień. W językach: francuskim, hiszpańskim, portugalskim i włoskim odpowiednio: phare, faro, farol i faro. Na ten ostatni przykład wypada zwrócić uwagę, gdyż słowa te pochodzą prawdopodobnie od starożytnej latarni Faros, zbudowanej w III stuleciu przed narodzeniem Chrystusa, oznakowując podejście do portu w Aleksandrii. Wysokość jej wieży wynosiła ponad 130 m. Została zniszczona przez trzęsienie ziemi.
Ta latarnia oraz Kolos Rodyjski, również powstały w III w. starej ery, zaliczane były do „siedmiu cudów świata”. Kolos Rodyjski został zbudowany w kształcie wielkiej statui Boga Heliosa, był zarazem największą rzeźbą Starożytności. Wizerunki tych latarń, będące dziełami nieznanych artystów, ukazane są poniżej.

Aktualnie do najstarszych europejskich latarń morskich zaliczają się: hiszpańska Faro Torre de Hercules w pobliżu La Coruna – działa ona (z przerwami) od I w. ne, drugą sędziwą latarnią jest usytuowana na dnie Zatoki Biskajskiej francuska Phare Cordouan, aktywna od XVI wieku. Wielu sympatyków latarń uważa ją za najpiękniejszą na świecie. Moim zdaniem do tego miana mogłaby pretendować również nieaktywna już meksykańska latarnia Veracruz.

Lokalizacje latarń morskich

Latarnie usytuowane są na brzegach morskich lądu stałego oraz wyspach i przylądkach – w miejscach dużego ruchu statków. Niektóre z tych obiektów zostały zbudowane na dnie morskim.

Spotyka się niekiedy latarnie morskie znacznie oddalone od akwenów morskich, na przykład na Drodze Wodnej Świętego Wawrzyńca, łączącej Atlantyk z Wielkimi Jeziorami Amerykańskimi. Ta droga wodna, mierząca ok. 3,5 tys. km, obsługuje statki morskie o nośności do 23 tys. ton. Również morskie oznakowanie nawigacyjne (w tym latarnie) stosowane jest na Amazonce do portu morsko- rzecznego Manaus. Ta trasa mierzy ok. 1,5 tys. km. Również na Kanale Gotajskim, łączącym Bałtyk z Morzem Północnym na obszarze Szwecji, zastosowano ten rodzaj świetlnego oznakowania nawigacyjnego.
W przeszłości, w miejscach gdzie budowa latarń morskich była zbyt kosztowna, stosowano zakotwiczone w ściśle określonym miejscu statki latarniowce. Również na Zalewie Szczecińskim (w latach 1858-1925) użytkowano 5 statków tego typu. Z uwagi na wysokie koszty eksploatacji latarniowców, zastąpiono je później „wielkimi pławami nawigacyjnymi”.

Podstawowe informacje dotyczące latarń morskich

W wydawnictwach nautycznych, opisujących konkretne latarnie morskie, są zawarte następujące dane: położenie geograficzne, wzniesienie światła nawigacyjnego nad poziom morza, charakterystyka i barwa tego światła oraz jego zasięg. Charakterystyka światła określa, jakie są powtarzalne sekwencje blasku oraz zaciemnienia konkretnego światła nawigacyjnego. Dodatkową informacją może być wysokość wieży w stosunku do otaczającego terenu.
Zasięgi świateł latarń morskich w przejrzystym powietrzu są bardzo zróżnicowane. W większości zawierają się w przedziale 10-25 mil morskich (18,5-46,3 km). Na tym tle wyróżniają się niektóre brazylijskie latarnie. Według danych tamtejszej administracji morskiej, aż 22 latarnie posiadają zasięgi od 30 do 51 mil morskich (55-94 km). Prawdopodobnie w rejonach aktywności tych latarń występuje specyficzne zjawisko meteorologiczne refrakcji (ugięcia) światła.

Konstrukcje latarń morskich

Klasyczne latarnie morskie (zwane również tradycyjnymi) składają się z wieży oraz przylegającego do niej budynku, przeznaczonego dla zespołu latarników. W pobliżu znajdują się różne pomieszczenia gospodarcze. W budowie wież stosowano różnorodne materiały budowlane, najczęściej korzystając z takich, które znajdowały się w pobliżu. Pierwotnie były to bloki kamienne, cegła, a nawet belki drewniane. Na szczytach wież znajdują się przeszklone laterny, w których umieszczone są systemy optyczne oraz źródła światła. W niektórych zmodernizowanych latarniach powyżej latern zbudowano platformy, służące do lądowania śmigłowców.

W okresie industrializacji i później zaczęto stosować kształtowniki żeliwne i stalowe. Również użytecznym budulcem okazał się beton i żelbet. Dla wznoszenia stosunkowo niewielkich wież zastosowano także włókno szklane. Najwięcej latarń morskich na całym świecie powstało w XIX stuleciu. Był to okres rozwiniętego kolonializmu. Budowniczymi latarń byli głównie Hiszpanie, Portugalczycy, Brytyjczycy, Holendrzy i Francuzi. Również Niemcy budowali latarnie morskie w swoich koloniach.

Najbardziej znanym „klanem budowniczych latarń morskich” stała się szkocka rodzina Stevensonów. W ciągu 3 pokoleń zbudowali 85 latarń. Natomiast pochodzący z Irlandii ojciec i syn o jednakowym imieniu i nazwisku George Halpin, zbudowali ponad 50 latarń.
Wraz z zastosowaniem kształtowników metalowych zaczęły się pojawiać wieże o niespotykanej dotąd, ażurowej konstrukcji. Nie wszystkim to się podobało. Z tego względu, niektóre kratownicowe konstrukcje pokrywano dodatkowo odpowiednio pomalowanymi arkuszami blachy, aby je upodobnić do wcześniejszych „latarń klasycznych”.

O ile drewniane konstrukcje latarń morskich w Europie należą już do rzadkości, to spora ich ilość nadal jest aktywna na wybrzeżach Syberii. Są to efektowne kratownicowe budowle, wykonane z belek drewnianych. Dla odmiany, niewielkie z reguły wieże z włókna szklanego, znalazły liczne zastosowanie między innymi przy południowo -zachodnich wybrzeżach Grenlandii oraz po przeciwnej stronie Ziemi – na Półwyspie Antarktycznym i przylegających do niego wyspach.

Autor: Ziemowit Sokołowski