WARSZAWA: 08:32 | LONDYN 06:32 | NEW YORK 01:32 | TOKIO 15:32

Zarząd sukcesyjny przedsiębiorstwem

Dodano: 16 lut 2020, 19:25

Początek roku sprzyja podsumowaniom i przemyśleniom dotyczącym strategii działalności przedsiębiorstwa na najbliższy rok, czy nawet lata.
To również dobry czas, w którym zwłaszcza przedsiębiorców z dłuższym doświadczeniem dopada refleksja nad dalszymi losami ich przedsiębiorstwa po ich śmierci. Temat niełatwy, ale niezwykle istotny, chociażby z punktu widzenia zabezpieczenia interesów majątkowych przyszłych spadkobierców przedsiębiorcy, a więc jego najbliższej rodziny.
Niewielu przedsiębiorców prowadzących indywidualną działalność gospodarczą nadal zdaje sobie sprawę z rozwiązania, jakie w 2018 r. wprowadzone zostało przez polskiego ustawodawcę. Chodzi bowiem o instytucję zarządu sukcesyjnego przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy, wprowadzonej przez ustawę z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej.
Jak wynika już z samego tytułu ustawy, zarząd sukcesyjny może zostać ustanowiony tylko w odniesieniu do działalności gospodarczej prowadzonej przez osobę fizyczną. Nie będą mogły zatem korzystać z tego rozwiązania spółki prawa handlowego. Zasadniczym celem wprowadzenia prezentowanego rozwiązania było w zamyśle ustawodawcy umożliwienie przedsiębiorcom zapewnienia ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa po ich śmierci.

Zarządca sukcesyjny – kto i jak może nim zostać?

Zarządcą sukcesyjnym może zostać jedynie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, a zatem osoba pełnoletnia, która nie została ubezwłasnowolniona. Może to być bądź któryś ze spadkobierców (małżonek, syn, brat), bądź też osoba trzecia, która działa wówczas jako prokurent.
Zarządcę sukcesyjnego ustanowić może sam przedsiębiorca, bądź też po jego śmierci jego spadkobiercy, tzn.: małżonek przedsiębiorcy, spadkobierca ustawowy lub testamentowy, który przyjął spadek, zapisobiorca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny albo osoba, która nabyła spadek po stwierdzenia nabyciu spadku.
Co do zasady powoływany jest jeden zarządca sukcesyjny. Ustawa przyznaje jednak przedsiębiorcy możliwość wyznaczenia zarządcy rezerwowego na wypadek, gdyby powołany w pierwszej kolejności zarządca sukcesyjny zrezygnował z pełnienia tej funkcji lub nie mógł jej pełnić.
Przykład: Jan Kowalski wyznaczył na zarządcę sukcesyjnego swego przedsiębiorstwa swojego syna Adriana Kowalskiego, z jednoczesnym zastrzeżeniem, że w razie gdyby zrezygnował z pełnienia tejże funkcji lub nie mógł jej pełnić, jako zarządcę sukcesyjnego wyznacza swoją córkę Kamilę Kowalską-Nowak.

Ustanowienie zarządcy sukcesyjnego przez przedsiębiorcę

Najczęstszym, a zarazem najmniej konfliktowym sposobem ustanowienia zarządcy sukcesyjnego jest jego ustanowienie przez samego przedsiębiorcę. W tym celu przedsiębiorca winien dokonać odpowiedniego zgłoszenia do Centralnej Ewidencji Działalności Gospodarczej (dalej CEIDG), co następuje poprzez złożenie wniosku o dokonanie wpisu w rejestrze. Wniosek taki może zostać złożony bezpłatnie online, w wersji papierowej w urzędzie gminy, bądź też poprzez wysłanie wypełnionego wniosku listem poleconym na adres urzędu gminy. W tym ostatnim przypadku, podpis przedsiębiorcy złożony pod wnioskiem musi zostać potwierdzony przez notariusza.
Oczywiście przedsiębiorca powinien posiadać także oświadczenie o powołaniu zarządcy sukcesyjnego w formie pisemnej, a także pisemną zgodę zarządcy sukcesyjnego na pełnienie tej funkcji. Istotnym uproszczeniem formalności jest jednak to, że przy zgłaszaniu zarządcy sukcesyjnego do CEIDG do wniosku nie trzeba dołączać ww. dokumentów, a jedynie złożyć oświadczenie (pod rygorem odpowiedzialności karnej), że stosowna zgoda została udzielona.
Zarówno wzór oświadczenia oraz procedura złożenia wniosku dostępne są na stronie Serwisu informacyjno-usługowego dla przedsiębiorcy biznes.gov.pl.

Ustanowienie zarządcy sukcesyjnego przez spadkobierców

Jeśli przedsiębiorca nie powołał przed swoją śmiercią zarządcy sukcesyjnego, w ciągu 2 miesięcy od jego śmierci zarządcę powołać mogą powyżej wskazane uprawnione osoby. W porównaniu do pierwszego sposobu powołania zarządcy sukcesyjnego, ten drugi rodzić może sytuacje konfliktowe, albowiem jeśli jest kilku uprawnionych do powołania zarządcy sukcesyjnego, konieczna jest zgoda osób posiadających łącznie udział większy niż 85/100 w przedsiębiorstwie spadku. W praktyce oznaczać to będzie, że zgodę na ustanowienie zarządcy sukcesyjnego wyrazić będą musieli wszyscy spadkobiercy.
Przykład: Jan Kowalski prowadził działalność gospodarczą i przed śmiercią nie ustanowił zarządcy sukcesyjnego. Po jego śmierci jego żona, która pomagała mu w prowadzeniu działalności, zdecydowała o powołaniu zarządcy sukcesyjnego celem kontynuowania działalności gospodarczej. Jan Kowalski nie pozostawił testamentu, z małżeństwa z żoną posiadał troje pełnoletnich już dzieci. Z ustawy spadek po zmarły dziedziczą zatem żona i troje dzieci, każdy w udziel po ¼. W takim przypadku zgodę na ustanowienie zarządcy sukcesyjnego wyrazić muszą wszyscy spadkobiercy, łącznie bowiem ich udział jest większy niż 85/100 w przedsiębiorstwie spadku.
Celem powołania zarządcy sukcesyjnego spadkobiercy powinni przedłożyć oświadczenie uprawnionej osoby o powołaniu zarządcy sukcesyjnego, zgodę pozostałych spadkobierców oraz zgodę zarządcy sukcesyjnego na pełnienie tej funkcji. Wszystkie powyższe dokumenty należy złożyć przed notariuszem, który następnie dokonuje odpowiedniego zgłoszenia w CEIDG.

Prawa i obowiązki zarządcy sukcesyjnego

Jednym z ważniejszych obowiązków zarządcy sukcesyjnego jest sporządzenie i złożenie przed notariuszem inwentarza przedsiębiorstwa w spadku. Obowiązek ten powinien zostać wykonany niezwłocznie po ustanowieniu zarządu sukcesyjnego.
Nadto, zarządca w obrocie posługuje się NIP-em i nazwą przedsiębiorcy z oznaczeniem „w spadku”. Samodzielnie zarządza przedsiębiorstwem w sprawach bieżących, natomiast w kluczowych sprawach dotyczących przedsiębiorstwa (np. jego zbycie) obowiązany jest uzyskać zgodę spadkobierców. Zarządca sukcesyjny działa w imieniu własnym, posługuje się bowiem swoim nazwiskiem, działa jednak na rachunek właścicieli przedsiębiorstwa w spadku. Jest to istotna kwestia, albowiem to oni, a nie zarządca sukcesyjny, odpowiadają za zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku.
Zarządca sukcesyjny wykonuje także prawa i obowiązki pracodawcy, rozlicza podatki na takich zasadach jak przedsiębiorca, korzysta z firmowego konta, reguluje inne zobowiązania, jak również bierze udział w procesach cywilnych i innych postępowaniach.

Ile trwa zarząd sukcesyjny?

Co do zasady zarządca sukcesyjny działa w okresie 2 lat po śmierci przedsiębiorcy. Z ważnych powodów okres ten może zostać przedłużony przez sąd na czas do 5 lat.

Zarząd sukcesyjny może jednak wygasnąć wcześniej niż przewidziany wyżej termin, tj. gdy:

1. w ciągu 2 miesięcy od śmierci przedsiębiorcy nikt nie przyjął spadku,
2. stwierdzono nabycie przedsiębiorstwa w spadku przez jedynego spadkobiercę albo zapisobiercę windykacyjnego,
3. jedna osoba nabyła całe przedsiębiorstwo w spadku (np. wniesiono je w całości aportem do spółki),
4. w ciągu miesiąca od wykreślenia zarządcy sukcesyjnego z CEIDG nie powołano kolejnego zarządcy,
5. ogłoszono upadłość przedsiębiorcy,
6. wcześniej nastąpił dział spadku.

Instytucję zarządu sukcesyjnego bez wątpienia należałoby ocenić pozytywnie. Pozwala ona bowiem na ciągłość przedsiębiorstwa po śmierci jego właściciela, tym samym zdejmując ze spadkobierców szereg obowiązków i niejednokrotnie problemów w tym ciężkim dla nich czasie bezpośrednio po śmierci przedsiębiorcy. Zarząd sukcesyjny to także pomyślne rozwiązanie patrząc z punktu widzenia kontrahentów przedsiębiorcy. Ciągłość przedsiębiorstwa zapewnia bowiem możliwość sfinalizowania zawartych za życia przedsiębiorcy zobowiązań, co nie naraża stron na straty majątkowe.

apl. adw. Justyna Pindor

www.zbrojaadwokaci.pl